رزق 1: مبانی و مبادی رزق
انفاق و رزق ارتباط مهمی با یکدیگر دارند، شاید در نگاهی سطحی می توان گفت فردی که رزق و روزی اش بیشتر است یا وضعیت مالی بهتری دارد و خداوند به او بیشتر عطا کرده بایستی دست به انفاق بزند. شاید در نگاه ظاهری سخن فوق صحیح باشد اما دیدگاه آیات و روایات و مشی و رفتار اقتصادی صحیح اینگونه نیست.
این نوشتار با در نظر گرفتن ارتباط این دو مسئله با یکدیگر و اثراتی که این دو روی هم می گذارند و می توانند روی تصمیمات اقتصادی مسلمانان مؤثر باشد را مورد کنکاش و بررسی قرار داده و با تبیین هر یک در صدد بیان الگوی مطلوب و راه حل های کاربردی در این زمینه برای جامعه اسلامی است.
جایگاه رزق در قرآن و روایات
یکی از آیات رزق در قرآن سوره سبا آیه 39 می باشد، که خداوند سبحان می فرماید:
آیه شریفه دارای نکات بیشماری است که با توجه به موضوع عبارتند از:
اول: گشایش رزق بدست اوست یعنی حرص نزنید. خیلی ها صبح تا شب حرص می‌زنند به جایی هم نمی‌رسند. مثال بارزش مگس است، هیچ حیوانی مثل مگس حرص نمی‌زند، همه اش ویز، ویز می‌کند روی همه چیز هم می‌نشیند، زخم، پلیدی، کثافت، شیرینی در مقابل تار عنکبوت، آرام یه کناری به سقفی ثابت است. آنوقت همان حیوان پر جنب و جوش خوراک این حیوان آرام می‌شود. گاهی انسانها که خیلی دویده داد و فریاد زده(حرص) است اما هر چه بدست می‌آورند می‌دهند به انسانهای دیگر.
دوم: از هر چه بدهید قبول است. کلمه «مِنْ شَیْءٍ» یعنی هر چیزی، از یه دوچرخه و چرخ خیاطی تا جهازیه و داماد کردن، تا یه برگ زرد، که یه برگ زرد هم گاهی توی یک حوض، کشتی 50 تا مورچه می‌شود.ممکن است آبرو باشد و با آبرو کمک کند.حتی با موارد غیر مادی هم می توان انفاق کرد
سوم: هر مقدار در توان دارد. چون می‌فرماید «ما». یعنی هر قدر باشد، 10 یا 100 یا تومان، شی یعنی چه پتو چه خودکار.چون خداوند که مزد می‌دهد به مبلغ کار ندارد به نسبت کار دارد یعنی اگر کسی از 100 میلیون 1 میلیون و دیگری از 100 تومان 1 تومان احسان کرد، هر دو یکی است. هر دو نسب به پولی که داشته اند یک صدم داده اند. نسبت ها را باید حساب کرد، و انسان با توجه به وسعش از او محاسبه می کنند.
چهارم: او جبران می‌کند.در این جا ممکن است سؤال ایجاد شود که ما پول خرج می‌کنیم جبران نشده و جایش پر نمی‌شود پس این آیه چه می‌گوید که چیزی را که در راه خدا دادید جبران می‌شود؟
جواب: جبران چند نوع است.
الف: گاهی جبران در نسل است، یعنی به من در دنیا جزا نمی‌دهد بلکه به فرزندان و نسل من می‌دهد. قرآن می‌فرماید: دو پیامبر(حضرت خضر و حضرت موسی)، دیوار کسی را ساختند برای اینکه گنجی که زیر دیوار بود برای فرزندان او بماند. چون پدر فرزندان فرد صالحی بود «وَ کانَ أَبُوهُما صالِحاً»کهف/82 .خداوند می خواهد ارث پدر صالح به فرزندانش برسد و این گنج به دست مردم و بیگانگان نیافتد. موسی و خضر این دیوار را می‌سازند و روی گنج را می‌پوشانند این دو پیامبر کارگری مجانی می‌کنند(به امر الهی) گاهی خیری که شما می‌بینید برای خاطر آبی است که پدرتان به یک تشنه داده است.
ب: گاهی هم جبران با رفع بلاست. 2000 تومان می‌دهی و یک خطر از شما رفع می‌شود.
ج: گاهی هم جبران با غیر مال است. 2000 تومان می‌دهی به جای این خداوند چیز دیگری می‌دهد. یه قرعه، معافی، عزت، لازم نیست خداوند حتما با پول جبران کند روایت داریم چیزی که در راه خدا بدهید جبران می‌کند. اسم خداوندجباراست: «أَهْلُ الْجُودِ وَ الْجَبَرُوتِ»2یعنی جبران می‌کند.
سؤال می کنند ما در جامعه کمیته امداد داریم و کمیته امداد وظیفه اش این است؟
پاسخ: اولا تمام انفاق ها مادی نیست، در ثانی کمیته امداد به عنوان یک نهاد وابسته به حکومت وظیفه این کار را دارد اما آن وظیفه حکومت است و این انفاق و دست گیری وظیفه آحاد افراد جامعه به قدر توانایی شان است.
حال سؤال می شود چرا خداوند بین بندگانش فرق قائل می شود؟ «یَقْدِرُ» به یکی نمی‌دهد و یا کم می‌دهد و «یَبْسُطُ» به یکی هم زیاد می‌دهد.؟
جواب: می‌فرماید: «رَبِّی» چون خداوند می‌خواهد تربیت کند. اگر کسی را می‌خواهند تربیت کنند گاهی بالا و گاهی پائین می‌برند، سرباز گاهی سینه خیز، گاهی شبانه، گاهی قدم رو و...
دست و پنجه نرم کردن با مشکلات به انسان رشد می‌دهد. خداوند (رب) است و کسی که می‌خواهد تریبت کند باید شل و سفت کن داشته باشد، پستی و بلندی‌ها رمز تربیت است. رزق می‌دهد تا ببیند چقدر شاکری و می‌گیرد ببیند چقدر صابری، صبر وشکر با هم است، صبار شکور.
ششم: «یقدرله» آن موقعی هم که تنگ می‌گیرد به نفع شماست. وقتی نداری یا الله گفتن بیشتر است .تمام اسرافها از آدمهایی است که وضعشان خوب است. اگر قحطی شد هیچ نانوایی، نان را بد نمی‌پزد، و نان اضافه نمی‌آید، پس له یا علیه. به نفع یا به ضد.به نفع توست. مصلحتی دارد. قرآن می‌فرماید: گاهی تو را می‌سوزانم «وَ ما أَرْسَلْنا فی قَرْیَةٍ مِنْ نَبِیٍّ إِلاَّ أَخَذْنا أَهْلَها بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَضَّرَّعُونَ» اعراف/94. برای تضرع اشک ریختن، تا سنگ پا به پا کشیده نشود پاک و تمیز نمی‌شود، و تا آب داغ نریزی چرک بیرون نمی آید.
هفتم: سوال: چه کسی گفته جبران می‌شود و ضامن است؟
جواب: خودش گفته جبران می‌کنم و قول داده و ضامن خداست.
هشتم: سوال: چرا خداوند «خَیْرُ الرَّازِقینَ» است؟
جواب 1- زیاد می‌دهد 2- بی منت می‌دهد 3- به همه می‌دهد. ممکن است به یکی کم بدهد ولی بچه هایش تیز هوش هستند. و ممکن است به یکی پول بدهد ولی اعصابش را بگیرد آدمهایی هستند وضع مالی آنها خوب است، اعصاب آرامی ندارند و آدمهایی که نان خالی می‌خورند ولی خواب راحتی دارند. خداوند تقسیم کرده. 4- دائمی می‌بخشد. 5- چیزهایی که دیگران نمی‌توانند ببخشند. و به همین پنج دلیل خداوند «خَیْرُ الرَّازِقینَ» است. 6- چیزهایی دارد که دیگران ندارند تا ببخشند.همه جمع شوند آیا می‌توانند یک مگس خلق کنند و یا 10 دقیقه به عمر کسی اضافه کنند. و "قل" یعنی بگو و اگر نگویی مردم توجه ندارند. این را همه می‌دانند. یک چیزی است که غافل هستند تا از غفلت بیرون آیند.
خداوند صلاح بنده اش را بهتر می داند
خدا ربّ است و مشکلات برای تربیت است برای هر کسی بخواهد و خدا برای کسی الکی نمی‌خواهد، و صلاح بداند، حدیث داریم که افرادی دعا می‌کنند که وضعشان خوب شود.ولی خداوند می‌داند اگر وضعش خوب شود مثلا از راه راست منحرف می شود. مثل بچه‌ای که می‌خواهد عسل بخورد و مادرش منع می‌کند چون می‌داند قبلا خربزه خورده و اگر بخورد درد دل خواهد کرد.
خداوند صلاح می‌داند و روزی را تنگ می‌گیرد و این به نفع شماست، و تو را دوست دارد و در راه خدا دادن کم، یا زیاد مهم نیست. از هر جنس، چه مقدار و نوع مهم نیست، خداوند ضامن است.
پینوشت:.
· بر گرفته از سخنرانی حجة الاسلام قرائتی در برنامه درسهایی از قرآن به تاریخ پخش13/12/1377
منابع:
قرآن کریم
من لایحضره الفقیه، ج1، ص512
