عقد قرض 2 (قرض‌الحسنه در قرآن)

نوشتار زیر به بررسی قرض الحسنه  در قرآن می پردازد و درصدد آن است که به پرسش های زیر پاسخ دهد.

کلمه قرض به چه معناست؟ لزوم همراهی حسنه با قرض چیست؟ این دو کلمه (قرض الحسنه) چه معنایی دارند؟ و نقش قرض الحسنه در جامعه چیست؟

قرض و قرض الحسنه

قرآن می‌فرماید: «مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَنا فَیُضاعِفَهُ لَهُ أَضْعافاً کَثیرَةً وَ اللَّهُ یَقْبِضُ وَ یَبْصُطُ وَ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ» (بقره/245) درباره‌ی قرض‌الحسنه هفت آیه داریم. این خودش نکته اول است، معلوم می‌شود مطلب مهمی است که خدا روی این تکیه کرده است. هفت بار فرموده است "قرض" . حال بگذریم که عدد هفت هم گاهی برای کثیر است. هفت بار به قرض‌الحسنه سفارش شده است.

دعوت خداوند به وام دادن به نیازمندان

مسأله‌ای که باید ابتدا به آن اشاره کرد این است که چرا نفرموده است: «اقرضوا» قرض بدهید. می‌گوید: «مَنْ ذَاالَّذی» چه کسی است که قرض بدهد. خدا می‌خواهد با این لحن بگوید که مجبور نیستید. مثل اگر بگوییم: شما بیا با من برویم. خوب شما در فشار قرار می‌گیرید. ممکن است تمایل نداشته باشید که  بیایید. می‌گوییم: من دارم می‌روم. کیست که مرا همراهی کند؟ چه کسی با من می‌آید؟، فرق می‌کند با اینکه بگویم: شما بلند شو برویم. نگفته: شما قرض بدهید. گفته: «مَنْ» یعنی کیست که قرض بدهد. لحن، لحنی است که می‌خواهد آزادی در آن باشد. الزام و اکراه ندارد.

در فارسی می‌گوییم: مقراض. مقراض یعنی آنچه پارچه را قیچی می‌کند. قرض یعنی قیچی شو. یعنی از پولتان یک مقدار قیچی کن!. چقدر پول دارید؟ هرچه پول دارید، دو درصد، سه درصد، ده درصد، بیست درصد، یک مقدارش را قیچی کنید، بگذارید در یک صندوق برای وام. چه رسمی و چه غیر رسمی، آدم می‌تواند یک صندوق فامیلی درست کند. ما داریم خانواده‌هایی را که بچه‌های فامیل مثلاً هفته‌ای، ماهی یک مبلغی را می‌دهند، یک صندوقی را در فامیل درست می‌کنند. به کسی که مورد اطمینان بیشتری است، او قرض می‌دهد. لازم نیست همه قرض‌ها در بانک و صندوق‌ها برود. در میان فامیل هم می‌شود صندوق ایجاد کرد. بعد هم نفرموده است: «مَنْ ذَا الَّذی قرض الله» می‌فرماید: «یُقْرِضُ». فرق بین قَرَضَ و یُقرِض چیست؟ قَرَضَ یعنی یکبار در عمرش قرض داد و تمام شد. یُقرض یعنی این کار مستمر باشد. یک وقت می‌گوییم: کُشت، یک وقت می‌گوییم: آدم کُش است. کشت یعنی حالا از دستش در رفت یک کسی را کشت. اما وقتی می‌گوییم: آدم کش است، یعنی فعل مضارع در ادبیات عرب برای استمرار است. «یُقْرِضُ اللَّهَ» یعنی کارش این باشد. یعنی قرض دادن یک جرقه نباشد. یک جریان مستمر در زندگی فردی و اجتماعی باشد و این کار نیک ادامه داشته باشد.

وام به نیازمند، وام به خداوند

«مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ» چرا بیان داشته است «یقرض الله» ؟باید بفرماید: «یقرض الناس»؟ ما به مردم وام می‌دهیم. خدا فرموده: چه کسی است که به خدا قرض بدهد. این برای تشویق است. می‌خواهد بفرماید: اگر به مردم قرض دادی، انگار به خدا قرض دادید. یکی هم می‌خواهد بگوید، این کسی را که قرض می‌گیرد تحقیر نکن. فکر کن من پشت میز نشستم و پولدار هستم و او هم فقیر مضطر است. یک موقع فقیر احساس ناراحتی نکند. به ما فرمودند: پولی که به فقیر می‌دهید، دستتان را ببوسید. چون قبل از آنکه این پول به دست فقیر برسد، به دست خدا رسیده است. «وَ یَأْخُذُ الصَّدَقات‏» (توبه/104) خدا صدقه را می‌گیرد. می‌خواهد بگوید: به خدا قرض می‌دهید. یکوقت قرض گیرنده تحقیر نشود. بعد هم می فرماید: «قَرْضاً حَسَنا» این حسن به چه معناست؟

حسن یعنی چه؟

قرض حسن یعنی اولاً از مال حلال باشد. وگرنه آدم دزدی کند قرض بدهد، کم فروشی کند، اختلاس کند، رشوه بگیرد قرض بدهد، اثر و فایده ای ندارد، پس قرض از مال حلال باشد. بعضی از عبادت‌های ما خود عبادتش جنایت است. مثل کسی که لجن از درون جوی بردارد، به دیوار سفید بنویسند: نظافت را مراعات کنید. آدم مثلاً با شراب برای نماز وضو بگیرد. از مال حلال باشد. مال حلال هم مالی است که خمس‌اش را داده باشد.

ثانیاً قرض از مال سالم باشد. قرآن یک آیه دارد می‌فرماید: هروقت می‌خواهی چیزی به کسی بدهی، اصلاً، به فکر چیز بد هم نباشید.هر نوع کمکی که می‌کنید کالای پست ندهید. چون از این لباس خوشمان نمی‌آید. چون این غذاها را دوست ندارم به فقیر بدهم. «لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّون‏» (آل‌عمران/92) اگر یک چیزی را که دوست دارید، دادن آن هنر است.

همچنین وام و قرض برای مصرف ضروری أخذ شود. نه اینکه برای مصارفی که ضرورتی ندارد انسان خود را به مشقت بیاندازد. دیگر شرایط قرض دادن را می توان به صورت گذرا ذکر کرد، عبارت است از:  بی‌منت باشد. بی‌ریا باشد. مخفیانه باشد. با عشق باشد. سریع باشد. آبروی وام گیرنده حفظ شود. این حسن است.

پس به طور خلاصه ؛«مَنْ ذَا الَّذی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضاً حَسَناً» حسن یعنی چه؟ حسن یعنی نیکو. «قَرْضاً حَسَناً» یعنی قرض نیکو. قرض نیکو 1- مال حلال، 2- مال سالم، 3- مصرف ضروری، 4- بی‌منت، 5- بی‌ریا، 6- مخفیانه، 7- با علاقه این کار را بکنیم. 8- سریع انجام بدهیم.

آثار و برکات قرض الحسنه در جامعه

برکات قرض الحسنه برای جامعه عبارتند از: 1- درمان بخل، بخل یک بیماری است. برخی انسانها در ارایه دانشی که اندوخته اند بخل می ورزند برخی در کمک به دیگران و برخی در محبت کردن. برخی در سلام کردن هم بخل می ورزند.

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله إِنَّ أَبْخَلَ النَّاسِ مَنْ بَخِلَ بِالسَّلَامِ.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود : بخیل ترین مردم کسی است که در سلام کردن ، بخل بورزد¹ .

2-شکوفا شدن سخاوت، آدم وقتی بخشی از مالش را مقراض کرد (قیچی کرد) و برای وام گذاشت، سخاوتش شکوفا می‌شود.

3-تعاون، نیروهای فعال که سرمایه ندارند، به فعالیت می‌افتند. شخص وام گیرنده به فعالیت می پردازند. چرخ خیاطی، چرخ بافندگی، یک کاری، پول می‌گیرد تحصیل، درمان، نیروهای فلج و از کار افتاده جامعه فعال می‌شوند.

پینوشت:

1. برگرفته از برنامه درس هایی از قرآن، حجة الاسلام و المسلمین قرائتی، با موضوع قرض الحسنه، تاریخ پخش 09/08/1392.

منابع:

1. قرآن کریم

2. مستدرک الوسائل ج8 ص 358