برکت در لغت، به معناى تداوم، رشد و گسترشِ «خیر» است. علاّمه طباطبایى (ره) درباره برکت، مى فرماید: برکت، در حقیقت خیرى است که در چیزى پایدار، و همراه آن است؛ مانند: برکت در نسل ، که به معناى فراوانى نسل و فرزندان یا جاودانه ماندن نام به سبب آنان است؛ و برکت در غذا، آن است که به طور مثال، گروه زیادى با آن سیر شوند؛ و برکت در وقت، آن است که کارى در آن بگنجد که معمولاً در وقتى همانند آن نمى گنجد.
همجوارى اسباب مادّى و معنوى در متون اسلامی
در بررسىِ اسباب برکت از نگاه قرآن و حدیث، نکته مهمّى که جلب توجّه مى کند، این است که در متون اسلامى، اسباب معنوى برکت، در کنار اسباب مادّى آن، قرار دارند. از یک سو، روایات تقوا، عبادت، طهارت، دعا، نماز، حج، استغفار و مانند اینها را زمینه هاى برکت و توسعه در زندگى معرّفى مى کنند و از سوى دیگر، دامدارى، کشاورزى، تجارت و کار را پشتوانه و مایه برکت و توسعه مى دانند. آنچه از همجوارى این دو دسته از اسباب برمى آید، این است که در جهان بینى اسلامى، اعتقاد به تأثیر معنویّت در خیر و برکت و توسعه و شکوفایى مادّى، به معناى نفىِ اسباب مادّى یا کم رنگ کردن نقش آنها در توسعه نیست؛ بلکه بدین معناست که اسلام، علاوه بر اسباب مادّى شناخته شده براى توسعه، اسباب ناشناخته و نامرئى دیگرى را هم مؤثّر مى داند و معتقد است که باورهاى صحیح دینى، اخلاق شایسته، و اعمال نیکو نیز در شکوفایى و توسعه اقتصادى جامعه، نقش دارند. قرآن کریم در این باره تصریح مى کند که "وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَاتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیْهِم بَرَکَـتٍ مِّنَ السَّمَآءِ وَالأَْرْضِ (اعراف، آیه 96)" اگر اهل آبادى ها ایمان آورده، پروا مى ورزیدند، برکت هایى را از آسمان و زمین بر آنان مى گشادیم. خداوند، در آیه دیگرى از قول حضرت نوح علیه السلام مى فرماید "فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکُمْ إِنَّهُ کَانَ غَفَّارًا * یُرْسِلِ السَّمَآءَ عَلَیْکُم مِّدْرَارًا * وَ یُمْدِدْکُم بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَل لَّکُمْ جَنَّـتٍ وَ یَجْعَل لَّکُمْ أَنْهَـرًا (نوح، آیه 10 ـ 12)" پس گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید، که او آمرزنده است * باران آسمان را فراوان بر شما فرو مى ریزد * و شما را با اموال و فرزندان، یارى مى رساند و براى شما باغ هایى قرار مى دهد و برایتان نهرهایى قرار مى دهد.
جوشش برکات معنوى از درون برکات مادّى
نکته بسیار مهمّ دیگر ، این است که از نگاه اسلام ، نه تنها ارزش هاى معنوى ، در برکات مادّى و توسعه پایدار اقتصادى و تداوم آن تأثیر دارند، بلکه عکس آن نیز درست است؛ یعنى برکات مادّى در چارچوب رهنمودهاى اسلامى، موجب تقویت و شکوفایى ارزش ها و برکات معنوى مى گردند. اصولاً در برنامه ریزى اسلام براى تکامل انسان و جامعه انسانى، تکامل معنوى از توسعه مادّى جدا نیست. از یک سو، قرآن تأکید دارد که اگر ایمان و پروامندى در جامعه فراگیر شود، برکات الهى از آسمان و زمین، مردم را فرا خواهد گرفت و جامعه بشرى، شاهد برکات همه جانبه مادّى و توسعه اقتصادى بیش از حدّ تصوّر، خواهد بود. متون اسلامى صراحت دارند که امورى مانند: نماز، حج و دعا، در برکات مادّى و توسعه اقتصادى نقش دارند. از سوى دیگر، در اسلام، کارِ سالم براى تأمین زندگى آبرومندانه - که یکى از مهم ترین اصول توسعه اقتصادى و برکات مادّى است - از بزرگ ترین عبادت ها و ارزش هاى معنوى شمرده مى شود. این فرمایش پیامبر خدا، در بیان همین مطلب است: العِبادَةُ سَبعونَ جُزءا ؛ أفضَلُها طَلَبُ الحَلالِ؛ عبادت، هفتاد بخش است. برترینِ آنها، کسب (درآمد) حلال است. در پرتو این نگرش ، اسلام ، همه تلاش هایى را که در جهت پدید آوردن برکات مادّى صورت مى گیرند، چنانچه با انگیزه صحیح و در جهت سازندگى انسان باشند، عبادت شمرده، مقدّس مى داند و معتقد است که برکات مادّى و معنوى، تنها درکنار هم پدید خواهند آمد.
نقش ضدّ ارزش ها در رفتن برکت
همان گونه که ارزش هاى اعتقادى، اخلاقى و عملى در به وجود آمدن "برکت"مؤثّرند، ضدّ ارزش ها نیز در از بین رفتن "برکت" نقش دارند؛ لیکن شمارى از ضدّ ارزش ها هستند که تأثیر و نقش بیشترى در از بین رفتن "برکت" دارند که می¬توان به سوء نیّت، خیانت، شرابخوارى، ظلم، زنا، و ترک امر به معروف و نهى از منکر اشاره کرد.
جا دارد که بیش از این در مورد برکت تبلیغ شود.