مدیریت مخارج1 (میانه‌روی در خرج و مخارج)

در یادداشت قبل به این اصل متذکر شدیم که مالک حقیقی اموال خداست و مالکیت ما اعتباری و عاریتی است. اگرچه اعتقاد قلبی به این اصل ثمرات عملی و رفتاری متعددی خواهد داشت، ولی فارغ از روش کسب مال که قطعا باید از راه حلال و شرعی باشد، شاید بتوان در یک کلام نتیجه نهایی را صرف مال در مسیر رضایت الهی عنوان کرد. در این یادداشت خط مشی کلی که در قرآن کریم و در احادیث معصومین علیهم‌السلام برای صرف مال ترسیم شده است را نشان خواهیم داد.
وَ الَّذِینَ إِذا أنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَ لَمْ یَقْتُرُوا، وَ کانَ بَیْنَ ذلِکَ قَواماً (سوره فرقان، آیه 67)؛ (بندگان خداوند رحمان) کسانى‌اند که چون مالى را هزینه کنند ـ چه براى خود و چه براى دیگران ـ نه اسراف مى کنند و نه تنگ مى گیرند، بلکه هزینه کردن آنان در حد اعتدال و میان این دو حالت است .
•    این آیه شریفه سوره فرقان مسیر کلی در هزینه کردن اموال را مشخص می‌نماید که آن هم رعایت اصل «اعتدال و میانه‌روی» است. اهمیت رعایت این اصل هنگامی مشخص می‌شود که با دقت به سخن خدای کریم نگریسته شود. باید توجه شود که خداوند سبحان از صفت بندگان خود، رعایت میانه‌روی و پرهیز از اسراف و تنگ‌گیری در هزینه کردن اموال برشمرده، لذاست که آنان که در هزینه‌ها تنگ‌ می‌گیرند و آنان که اسراف می‌کنند از حقیقت بندگی خداوند رحمان خارج هستند و خداوند ایشان را دوست ندارد « وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» (سوره انعام آیه 141)
•    نکته دیگری که از آیه شریفه سوره فرقان استفاده می‌شود این است که هرگونه هزینه‌ای بیش از حد اعتدال و تجاوز از میانه‌روی مصداق اسراف است و خداوندی که مالک حقیقی اموال است و ما را امین بر اموال قرار داده است، اجازه چنین تصرفی را در اموال به ما نداده است. مجوز او برای تصرف در اموال، مصرف در حد اعتدال و به قدر نیاز است و برای مازاد بر نیاز در جای جای قرآن کریم بندگان را فرمان به انفاق داده است. حدیث شریفی از امام صادقعلیه‌السلام با مضمونی بسیار روشن و روان، توضیح‌دهنده این مطلب و خاتمه بحث خواهد بود؛
به روایت ابان بن تغلب امام صادق «ع» فرمودند: مال، مال خداست که آن را نزد مالداران به امانت مى‏گذارد، و به آنان اجازه داده که از این مال با میانه‏روى بخورند و بیاشامند و بپوشند و ازدواج کنند و از وسیله‌ی سواری بهره‏مند شوند و آنچه مى‏ماند به فقراى مؤمنان بدهند، و نابسامانى زندگى آنان را به سامان آورند؛ پس هر کس چنین کند، آنچه مى‏خورد و مى‏آشامد و سوار مى‏شود و ازدواج مى‏کند، بر وى حلال است، و آنچه از این اندازه بگذرد بر وى حرام است. سپس امام این آیه را خواند: «وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ» اسراف مکنید که خدا اسراف‏کنندگان را دوست نمى‏دارد». و فرمود: آیا خیال مى‏کنید که خدا مردى را بر مالى- که به او عطا کرده است- امین بداند، که براى خود اسبى به ده هزار درهم بخرد، با اینکه اسب بیست درهمى براى او بس است؟ ... و در قرآن بگوید: «وَ لا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ». (تفسیر عیّاشى ج2/ ص 13)